Η πρώτη ιστορία έχει happy end. Πριν από λίγους μήνες, όταν η επιδημία του ιού δεν είχε πάρει ακόμα διαστάσεις, μια κινέζικη εταιρεία έβγαλε σε δημοπρασία τρία μηχανήματα αυτόματης παραγωγής πιστοποιημένων ιατρικών μασκών. Κατά μία αγαθή και απροσδόκητη συγκυρία, δύο διορατικοί έλληνες επιχειρηματίες έκαναν την καλύτερη προσφορά και απέκτησαν τα δύο από αυτά. Όταν ξέσπασε η πανδημία, μια γερμανική εταιρεία τους πρόσφερε τα διπλάσια λεφτά για να τα αποκτήσουν. Αρνήθηκαν το άκοπο κέρδος και όχι μόνο αυτό, κατέβαλαν το αυξημένο κόστος για να έρθουν στην χώρα αεροπορικώς. Σε λίγες ημέρες θα ξεκινήσει η παραγωγή και η Ελλάδα θα γίνει αυτάρκης σε μάσκες. Φαντάζομαι θα κάνει και εξαγωγές. (1) Βοήθησε για μια φορά και το υπουργείο που φρόντισε να μη μπουν τα γνωστά εμπόδια της γραφειοκρατίας. Μαζί με τα αντισηπτικά που παράγει η φαρμακευτική μας βιομηχανία, μετά από σχετική κινητοποίηση που έγινε με την βοήθεια της Πολιτείας, θα έχουμε επιλύσει ένα βασικό πρόβλημα υγειονομικής προστασίας.
Η δεύτερη ιστορία δεν έχει happy end. Για την ακρίβεια δεν έχει καν αρχή. Όταν λοιπόν με το καλό οι επιστήμονες καταφέρουν να βρουν το εμβόλιο η Ελλάδα θα πρέπει να περιμένει στην ουρά για να το πάρει. Η ελπίδα μας είναι ότι θα επικρατήσουν λογικές διεθνούς συνεργασίας και ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πάρει όλες τις σχετικές πρωτοβουλίες. Ακόμα και αν δεν ισχύσουν πατέντες αποκλειστικότητας πάντως η Ελλάδα θα πρέπει να το εισάγει. Παρά το ότι η φαρμακοβιομηχανία είναι μέσα στους πέντε πιο σημαντικούς τομείς της οικονομίας, δεν υπάρχουν οι σχετικές γραμμές παραγωγής και κανείς δεν έχει την θέληση ή δεν είναι σε θέση να κάνει τις επενδύσεις που απαιτούνται. Το ίδιο ισχύει για αναπνευστήρες ενώ και για τα τεστ οι δυνατότητες της χώρας είναι εξαιρετικά περιορισμένες.
Έχει γίνει μεγάλη συζήτηση για τα συμπεράσματα που μπορεί να βγάλουμε ως χώρα από την πανδημία. Υπάρχει προφανώς ικανοποίηση από την έγκαιρη κινητοποίηση της κυβέρνησης αλλά και από την απόφασή της να στηριχθεί στις εκτιμήσεις των ειδικών. Αντίθετα από ό,τι συνέβη σε προηγούμενες κρίσεις μάλιστα, αυτή την φορά φαίνεται να αναγνωρίζεται από όλους πόσο σημαντικό είναι η πολιτική να στηρίζεται στη γνώση και στους ειδικούς. Ο εκσυγχρονισμός από πολιτικό σύνθημα έγινε άμεση και απτή αναγκαιότητα. Καθοριστικό ρόλο σε αυτό έπαιξε και ο Κυριάκος Πιερακάκης ο οποίος σε σύντομο διάστημα κατάφερε να υλοποιήσει σημαντικές ψηφιακές καινοτομίες.
Αυτά τα χαρακτηριστικά πρόσφεραν στην κυβέρνηση μια πρωτοφανή αποδοχή και δημιούργησαν ένα κλίμα εμπιστοσύνης που μπορεί να αποδειχθεί πολύτιμο για το μέλλον. Παρά το πλήγμα που δεχθήκαμε μπορεί να είμαστε αισιόδοξοι. Βοηθά και το ότι αυτή τη φορά η Ευρωπαϊκή Ένωση, παρά τις καθυστερήσεις, είναι αναγκασμένη να ρίξει χρήμα και μάλιστα και στην πραγματική οικονομία, όχι μόνο σε χρηματιστικά προϊόντα όπως έκανε το 2012. Αυτό θα επιτρέψει μια πιο γρήγορη ανάκαμψη καθώς θα στηριχθούν απευθείας η ζήτηση, οι θέσεις εργασίας και οι επιχειρήσεις. Κι είναι σημαντικό ότι και η κυβέρνηση, με τα 800 ευρώ έκανε ακριβώς αυτό. Η εκδίκηση του Κέυνς.
Όλα καλά λοιπόν; Ναι αν θέλουμε να δούμε το ποτήρι μισογεμάτο. Γιατί μπορούμε να το δούμε και μισοάδειο. Η κινητοποίηση της κυβέρνησης, πιο γρήγορη και πιο αποτελεσματική από άλλες ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, στηρίχθηκε σε ένα πολύ απλό γεγονός. Στη συνειδητοποίηση ότι το ΕΣΥ θα κατέρρεε αν χρειαζόταν να αντιμετωπίσει λίγο περισσότερα περιστατικά από τα συνήθη. Χωρίς προσωπικό, προστατευτικά υλικά και θέσεις στην εντατική, κάθε χαλάρωση ήταν συνταγή καταστροφής.
Όσο για την οικονομία, φάνηκε πόσο εύθραυστη είναι η ανάπτυξη των τελευταίων ετών. Κατ αρχήν γιατί μετά από 10 χρόνια λιτότητας και με το χρέος στο 180%, είναι τελείως ανέτοιμη να αντιμετωπίσει μια νέα κρίση που θα προκύψει από την συγκυρία και από παράγοντες εκτός του ελέγχου μας. Καταλαβαίνουμε τι μπορεί να σημαίνει αυτό για την επόμενη φορά, ιδίως αν πρόκειται για μια διμερή αντιπαράθεση στην οποία η Ευρώπη δεν θα αισθανθεί την ανάγκη να παρέμβει. Όμως η οικονομία αποδείχθηκε ευάλωτη και για έναν ακόμα λόγο. Το ότι έχουμε στηριχθεί στην εύκολη ανάπτυξη με χαμηλή παραγωγικότητα και με ιδιαίτερο βάρος στον τουρισμό και τις υπηρεσίες. Δεν έχει έτσι το απαραίτητο βάθος να αντέξει σε δύσκολους καιρούς.
Στην πρόσφατη συνέντευξή του στον Αλέξη Παπαχελά ο κ. Μητσοτάκης τόνισε ότι θα προχωρήσει γρήγορα στην ανασυγκρότησή του ΕΣΥ κάνοντας ταυτόχρονα, όπως είπε, την προσωπική του αυτοκριτική. Δεν είμαι βέβαιος για ποιον λόγο ακριβώς αισθάνθηκε την ανάγκη να κάνει αυτοκριτική. Επειδή το ΕΣΥ δεν ήταν στις προτεραιότητές του ή γενικότερα επειδή είχε υποτιμήσει την σημασία του δημόσιου τομέα στην οικονομία και ειδικά στην υγεία. Το δεύτερο έχει σαφώς μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Η Ελλάδα είναι ενταγμένη στην Ευρωπαϊκή ενιαία αγορά και θα ήταν παράλογο, για να ξαναγυρίσουμε στην αρχική μας ιστορία, να περιμένει κανείς ότι θα μπορεί να παράγει τα πάντα όπως, ενδεχομένως, τα εμβόλια ή τους αναπνευστήρες. Για καλή μας τύχη η συμμετοχή στην Ευρωπαϊκή Ένωση μας δίνει μια σχετική αλλά κρίσιμη γεωπολιτική ασφάλεια. Αυτό ωστόσο δεν μας απαλλάσσει από την ανάγκη να κάνουμε τους δικούς μας σχεδιασμούς. Η θέση μας στον διεθνή καταμερισμό εργασίας δεν είναι, δεν μπορεί να είναι, μια απόφαση που θα πάρει η «ελεύθερη αγορά» ερήμην ημών. Σε μια ανάρτηση του λίγες ημέρες πριν από το Πάσχα, ο Στέφανος Μάνος αναρωτήθηκε γιατί πρέπει να έχουμε «ξερά κόκκινα κρεμμύδια Ινδίας, βιολογικά καρότα Ιταλίας και σκόρδα Αιγύπτου». «Κάτι πρέπει να αλλάξει» κατέληξε. Κι ίσως η αρχή για μια τέτοια αλλαγή να είναι η κατανόηση της ανάγκης για μια διαφορετική σχέση του δημόσιου με το ιδιωτικό. Όχι για καρότα και κρεμμύδια. Αλλά για τομείς υψηλής τεχνολογίας και παραγωγικότητας όπου οι ιδιωτικές επενδύσεις δεν θα έρθουν χωρίς ολοκληρωμένες δημόσιες πολιτικές ή και συμπράξεις. Η μείωση των φόρων καλή και ως ένα βαθμό αναγκαία, ακόμα καλύτερη ως προεκλογικό σύνθημα, από μόνη της ωστόσο δεν οδηγεί μακριά. Ιδίως αν αναλογιστούμε ότι θα χρειαστούμε κεφάλαια από το εξωτερικό που είναι μαθημένα είτε σε κερδοσκοπικές τοποθετήσεις είτε στην κλασσική συνταγή, ήλιος, θάλασσα και γη. Μακάρι η αυτοκριτική Μητσοτάκη να σηματοδοτεί μια τέτοια συνειδητοποίηση κι ένα νέο ξεκίνημα. Δεν θα είναι η πρώτη φορά που μια επιδημία αλλάζει την πορεία μιας χώρας.
(1) Οι σχετικές πληροφορίες από το άρθρο του Δ. Ευθυμάκη «Ελληνικές μάσκες: μια ιστορία επιτυχίας» στο Protagon. Από δημοσίευση του Αρίστου Δοξιάδη πήρα ένα εξαιρετικό παράδειγμα για την σχέση δημόσιου και ιδιωτικού. Το 2006 η Αμερικανική κυβέρνηση, καταβάλλοντας πολλά εκατομμύρια, ανέθεσε σε μια ιδιωτική εταιρεία να σχεδιάσει έναν αναπνευστήρα πιο απλό, πιο φτηνό και πιο εύχρηστο. Πράγματι η εταιρεία κατασκεύασε ένα πρωτότυπο το οποίο όμως δεν μπήκε ποτέ στην παραγωγή. Η εταιρεία εξαγοράστηκε από μία άλλη η οποία κατασκευάζει «παραδοσιακούς», ακριβούς και πολύπλοκους αναπνευστήρες και η οποία αποφάσισε να σκοτώσει το πρόγραμμα. Η υποψία είναι ότι εξαγόρασε τον ανταγωνιστή της ακριβώς για να σταματήσει το πρόγραμμα που απειλούσε την δική της παραγωγή.
—
